Yıldız Ölümü Nasıl Gerçekleşir
Evrendeki her şey bir dönüşüm içerisindedir. Bazıları çok kısa, bazıları ise insan ömrü ile karşılaştırılamayacak kadar büyük zaman dilimlerinde gerçekleşir. Bu dönüşümün merkezinde de kuşkusuz ki yıldızlar bulunuyor. Yıldızların oluşumu, gaz ve toz bulutu içerisinde maddenin yoğun olarak toplandığı bölgelerde uzun bir süreçte meydana geliyor. Ve bu oluştuktan milyarlarca yıl sonra çeşitli şekillerde ömürlerini tüketiyorlar. Peki, yıldızlar nasıl ölürler?
Yıldızlar, çekirdeklerinde bulunan hidrojeni helyuma dönüştürerek enerji üretirler. Yıldızın aktif olduğu bu süre boyunca, dışa doğru olan füzyon basıncı, içe doğru yerçekimi basıncına karşı denge durumundadır. Kullanılabilir hidrojen kalmadığında ise, füzyon durur ve yerçekimi baskın hale gelir. Ve yerçekimi etkisiyle yıldız sıkışmaya başlar. Tam bu noktada yıldızın önünde birden fazla seçenek vardır.
Bir yıldızın hangi faza geçeceğini anlayabilmek için ise, “Chandrasekhar Limiti” kullanılıyor. Bu limit, hangi kütleye sahip yıldızın kendi üzerine çökebileceğini belirlemek amacıyla kullanılan bir değerdir. Ve şöyledir: Eğer ki, bir yıldızın kütlesi 1.4 Güneş kütlesinden büyük ise, yıldız içine çökecektir. Fakat küçük ise, yıldız içe çökmek için yeterli yerçekimi bulamayacak ve soğumaya başlayacaktır.
Daha Az Kütleye Sahip Yıldızlar
Kütlesi, 1.4 Güneş kütlesinden daha az olan bir yıldız, çekirdeğindeki tüm hidrojeni tükettiğinde, yerçekimi(kütle) yeterince büyük değilse doğrudan Beyaz Cüce haline gelebilir. Bu ilk durumdur. Evrende daha fazla rastlanan ikinci durum ise şöyledir:
Yıldız yeterince yerçekimine sahipse, çekirdek sıkıştıkça artan sıcaklık, helyumu, karbona dönüştürecek reaksiyonları başlatabilir. Çekirdekte başlayan reaksiyon sonucunda ortaya çıkan sıcaklık, çekirdek etrafını saran hidrojen katmanlarındaki reaksiyonu tetikler. Ve dış katmanlarda başlayan reaksiyonlar sonucunda yıldızın boyutunun hızla artmasıyla, yıldızın Kırmızı Dev‘e olan dönüşümü de başlar.
Bu sefer de çekirdekteki helyum tükendiğinde füzyon durur. Yıldız, yerçekimi etkisiyle küçülmeye başlar. Çekirdek çevresindeki helyum kabuğu çekirdeğe ulaşana kadar daralır ve reaksiyon başlatabilecek kadar bir ısı oluşması durumunda, aynen hidrojen reaksiyonunda olduğu gibi başka elementlerin oluşumu ile füzyon devam eder. (Bu elementler için bkz. Elementler Nasıl Oluşuyor)
Eğer ki, yeterli ısı ortaya çıkmaz ise, füzyon durur. Ve yıldız küçülmeye devam eder. Bu süreç sonrasında ortaya bir Beyaz Cüce ortaya çıkar. Herhangi bir reaksiyon meydana gelmediği için, yıldız artık çok daha soğumaya başlar. Tamamen soğuduğunda ise, dışarıdan bakıldığında bir gezegenden farkı olmayan, fakat bir yıldız kütlesinde olan Siyah Cüce halini alır.
Daha Fazla Kütleye Sahip Yıldızlar
Kütlesi, 1.4 Güneş kütlesinden daha fazla olan yıldızlar için süreç, Kırmızı Dev ile benzer şekilde ilerler. Çekirdekteki hidrojen tamamen helyuma dönüştürüldüğünde, yıldız sıkışmaya başlar. Fakat yıldız, bu kez her seferinde bir sonraki reaksiyonu gerçekleştirebilecek kadar yerçekimine sahiptir. Çekirdekte bulunan helyum, daha ağır metallere dönüşmeye başlar. Bu döngü birkaç reaksiyon sonrasında demir ile son bulur. Demir, çekirdekte oluşan nihai elementtir.
Yıldızın çekirdeğinde demir oluştuktan sonra herhangi bir reaksiyon gerçekleşmeyeceği için, yıldız hızla küçülmeye başlar. Daralmaya başlayan demir çekirdek ısınır. Sıkışmanın etkisiyle, çekirdekteki proton ve elektronlar birleşerek bir nötron çekirdeği oluştururlar. Devam eden daralma ile çekirdek, sıkışmanın devam etmesi sonucunda muazzam derece bir ısı oluşturarak patlar ve tüm parçalar çevreye dağılır. Bu duruma Süpernova denilir.
Yıldız, eğer ki 1.4-3 Güneş kütlesi arasında bir kütleye sahipse, oluşan nötron çekirdeği Süpernova sonucunda bir Nötron Yıldızı oluşturabilir. Fakat daha büyük ise, bir Kara Delik oluşabilecektir.
İlginizi Çekebilecek Diğer Yazılar
- Yıldız Türleri Nelerdir
- Yıldız Kayması Nedir
- Kuyruklu Yıldız Nedir
- Yıldızlar Neden Parlar ve Söner
- İlk Kara Delik Fotoğrafı
- Uzaydaki En Büyük Yıldız
- Kuyruklu Yıldızın Yüzeyi Nasıldır