Neden Yeni Yıl 1 Ocak’ta Başlıyor
Neden 1 Ocak yeni yıl başlangıcı olarak kabul ediliyor? Farklı yılbaşı tarihi olan ülkeler hangileridir? Tarihte Türkler hangi takvimleri kullandı?
Dünyanın büyük bir bölümündeki insanlar tarafından yeni yıl başlangıcı 1 Ocak olarak görülüyor. Yüzyıllardır bu şekilde kutlanan yeni yıl ve yeni yılın 1 Ocak tarihinde başladığı kabulünün sağlam temelleri olan bir nedeni bulunmamaktadır. 1 Ocak’ta yapılan yeni yıl kutlaması insanoğlu tarafından oluşturulmuştur. Herhangi bir doğa veya mevsimsel olaya kesin olarak dayanmamaktadır.
Yine de, bu tarihin belirlenmesi tamamen rastgele olmamış, günümüz medeniyetlerinin başlangıcı olarak kabul edilen Antik Roma dönemindeki, tanrı Janus’un tasvirine göre şekillenmiştir. Janus, başlangıçların, zamanın, geçitlerin ve sonların tanrısıydı. Ocak ayının İngilizcesi olan “January” adı da buradan gelir. Çünkü, Janus iki farklı yöne bakan yüz olarak tasvir edilmiştir. Bir yüz geçmişe, diğeri ise geleceğe bakıyordu. Bu tasvirden yola çıkılarak, 1 Ocak tarihinin bir tarafı geçmiş, diğer tarafı ise geleceği gösterdiği düşünülmüştür.
Fakat, bu tarihler her medeniyet için geçerli olmamıştır. Antik medeniyetler yıl başlangıçlarını doğa olaylarına ve mevsimsel geçişlere göre değerlendirmişlerdir. Bu kapsamda geçmişte, yeni yıl başlangıcı olarak, gece ve gündüz sürelerinin eşit olduğu ekinoks tarihlerini alan pek çok kültür olmuştur. İlkbaharın başlangıcı olarak kabul edilen Mart ekinoksu, bir geçiş evresini ve yeni başlangıçlar zamanını işaret ediyor olarak görülürdü. Bu nedenle, her yıl kutlamalar yapılırdı.
Günümüzde, birçok ülke Miladi takvim veya diğer adıyla Gregoryen takvim kullandığı için yeni yıl 1 Ocak’ta kutlansa da, farklı yeni yıl tarihlerine sahip bazı kültürler ve dinler de bulunuyor.
Yeni Yıl Tarihi Farklı Olan Takvimler
Hicri Yılbaşı Tarihi: Hicri takvim veya diğer ismiyle İslami takvim, Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye göç tarihi olan M.S. 622 yılından başlar ve klasik bir Ay takvimi olarak bizim tarafımızdan kullanılan takvimden 10-11 gün daha kısadır. Bu nedenle, Hicri takvimdeki yeni yıl başlangıcı her yıl değişmektedir. Örneğin; 2023 yılı için yeni yıl başlangıcı 19 Temmuz’dur.
Yahudi Yılbaşı Tarihi: Yahudiler, Ay takviminin Miladi takvime göre uyarlanmış hali olan İbrani Takvimi’ni kullanırlar ve yeni yıl başlangıcını, Yahudi yılının yedinci ayı olan Tişri ayının ilk günü olan Roş Aşana‘da kutlarlar. Bu tarih, 2023’de olduğu gibi genellikle Eylül’e denk gelir.
Çin Yılbaşı Tarihi: Çin, Miladi takvimi de kullanıyor olmasına karşın, antik dönemlerden günümüze kalan tarım dönemlerinin hesaplanması amacıyla ortaya çıkmış Ay-Güneş takvimi karışımı bir takvim de kullanıyorlar. Kış gün dönümü sonrasındaki 2-3 aylık dönemde Ocak ayında veya Şubat başında Çin Yeni Yılı haftalarca kutlanır. Güneydoğu Asya’daki ülkeler, Çin, Moğolistan, Tayland, Endonezya, Vietnam, Malezya ve Filipinler dahil olmak üzere bu kutlamalarda yer alırlar. Başlangıç olarak, Sarı İmparator olarak da adlandırılan Huang Di’nin M.Ö. 2637 yılında hükümdarlığa başladığı tarih baz alınırken, ayların bitiş tarihlerinin hesaplanması diğer takvimlere göre oldukça farklıdır. 2023’te kutlanacak olan Çin Yeni Yılı 22 Ocak’ta başlayacak.
İran Yılbaşı Tarihi: İran ve Afganistan’da kullanılan bu takvim, bir Güneş yılı takvimidir. Ömer Hayyam’ın öncülüğündeki gökbilimciler tarafından hazırlanan takvim, İslami takvim gibi başlangıç tarihi olarak Hicret’i alıyor. Yılbaşı tarihi ise, birçok Ortadoğu toplumu tarafından günümüzde kutlanmaya devam eden Nevruz olarak adlandırılır ve 23 Mart’tır.
Ayrıca, bütün bu takvimlerden ayrı olarak Miladi Takvim’e ek olarak farklı takvimler kullanan ülkeler şöyledir: Hindistan, Tayland, Etiyopya ve Japonya.
Türkiye’de Yılbaşı Tarihte Ne Zaman Kutlanıyordu
Tarihte Türkler ilk olarak, Uzakdoğu medeniyetlerine benzer özellikleri barındıran 12 hayvanlı Türk takvimini kullanıyorlardı. 30 güne sahip 12 aydan oluşan takvimde, bu 12 aylık dönemler hayvan isimleriyle anılıyordu. Bu takvimle ilgili çok fazla yazılı kaynak bulunmamasına rağmen, yılbaşı tarihinin Mart Ekinoksu veya Kış Gün Dönümü olduğu düşünülmektedir.
Türklerin İslamiyet ile tanışmalarının ardından uzun bir dönem boyunca kullandıkları Hicri Takvim, Hz. Muhammed’i Mekke’den Medine’ye göç ettiği 16 Temmuz 622 tarihinde başlar. Bir Ay takvimi olarak, 1 yılın uzunluğu 354-355 gündür. Günümüzde kullandığımız takvimlerden 10-11 gün kısa olduğu için Miladi takvime çevrildiğinde yılbaşı her yıl değişir. Hicri takvime göre yılbaşı Muharrem ayını ilk günüdür ve 2023 yılı için bu tarih 19 Temmuz’dur.
Selçuklu Devleti döneminde, Sultan Melikşah’ın isteği doğrultusunda 1079 yılında Celali Takvimi olarak adlandırılan Ömer Hayyam ve diğer gökbilimciler tarafından hazırlanmıştır. Bu takvim, Hicri Takvim gibi başlangıç yılını Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye göçü olarak almaktadır. O dönem yapılan hesaplamada, 1 yıl uzunluğu 365 gün 5 saat 49 dakika 15 saniye olarak bulunmuş, takvimde buna göre 30 günden 12 ay şeklinde oluşturulmuş, hesaplamadan kalan 5 gün ise yıl sonuna ilave günler olarak eklenmiştir. Celali takviminde yılbaşı tarihi, İlkbahar Ekinoksu veya Nevruz olarak adlandırılan 23 Mart tarihidir.
Tanzimat Dönemi’de mali işlerin düzenlenmesi amacıyla Miladi Takvim’deki ayların kullanıldığı ve Hicri Takvim ile aynı başlangıç tarihli Rumi Takvim adı verilen takvim kullanılmaya başlandı. Güneş takvimi gibi mevsimlerin her yıl aynı aylara denk geldiği b takvimde yılbaşı, 1 Mart olarak kabul ediliyordu.
Ticaret yapılan ülkelerle olan takvim farklılığının oluşturduğu problem nedeniyle 1917 yılında, Rumi takvimden Miladi Takvime geçiş sağlandı. Bu takvimde, 1 yıl 365 gün 6 saat kabul edilirken, yılbaşı 1 Ocak tarihine denk gelmektedir.