Gezegenlerin Sıralaması

Güneş Sistemi’nde sekiz gezegen bulunuyor. Ve bu gezegenler, kendi aralarında birçok özellikleri bakımından farklı şekillerde sıralanıyorlar. Gezegenlerin sıralaması, gezegenleri birbirleri ile karşılaştırmaya olanak sağlıyor. Böylece, her zaman için bilinmeyen gezegen hakkında, daha fazla bilgi anlaşılır hale geliyor.

Gezegenlerin sıralaması, büyüklük, kütle, Güneş’e uzaklık, sıcaklık, yoğunluk, parlaklık, gün uzunluğu ve uydu sayıları kategorilerinde şöyledir:

Gezegenlerin Büyüklük Sıralaması

Belli bir boyutun üzerindeki her cismin küresel olma yönelimi vardır. Gezegenlerin büyüklük sıralaması hacimlerinin yanı sıra çapları üzerinden de yapılıyor. Fakat çap her zaman için gezegenin ölçüleri hakkında en doğru bilgiyi vermeyebilir. Çünkü, gezegenler dönüş hızları dolayısıyla ekvator bölgelerinde şişmiş olabilir. Örneğin, ilkokulda Dünya’nın şekli açıklanırken, geoit tanımı kullanılır. “Kutuplardan basık, ekvatordan şişik” ifadesi gezegenlerin dönüş hızları ile doğrudan bağlantılıdır. Bunu sayılarla ifade edersek de, Satürn’ün ekvator çapı, kutup çapından 13 bin kilometre daha büyüktür. Jüpiter de ise bu büyüklük yaklaşık 10 bin kilometredir.

Gezegenlerin büyüklük sıralamasında açık ara ile lider Jüpiter konumundadır. Jüpiter ile Satürn arasındaki çap ve hacimlerindeki oran farklılığı üst bölümde açıkladığımız ekvator ile kutup çapları farklılığından kaynaklanmaktadır. Listenin son sırasında ise, en küçük gezegen Merkür bulunuyor.

Gezegenlerin Kütle Sıralaması

Gezegenlerin kütle sıralaması, büyüklük sıralaması ile neredeyse aynıdır. Bu sıralama farklılığını oluşturan gezegen Neptün’dür. Güneş Sistemi‘nde gaz devleri olarak sınıflandırılan, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün arasında bu gruba en az benzeyen gezegendir.

Jüpiter ile Satürn çoğunlukla helyum ve hidrojen gazlarından oluşurken, Neptün yapısında çoğunluğu oluşturanlar su buzu, metan ve amonyaktır. Bu da hacimde daha küçük olsa da, kütle bakımından Uranüs’ün önüne geçmesini sağlamıştır.

Gezegenlerin Güneş’e Uzaklık Sıralaması

Gezegenlerin Güneş’e uzaklık sıralaması içerisinde, 2006 yılında Plüton’un gezegen statüsünden çıkarılmasıyla birlikte değişken kalmamıştır. 2006 öncesinde gezegenlerin yörüngeleri ve Güneş’e uzaklıkları konuşulurken, Plüton’un eliptik yörüngesinden bahsedilmeden geçilemezdi. Çünkü, bu yörünge belli bölümlerinde, Güneş’e Neptün’ün yörüngesinden daha yakın hale geliyordu. Fakat günümüzde gezegenlerin hiçbirisinin yörüngesinin eksantrikliği yüksek değildir. Bu yüzden, gezegenlerin Güneş’e uzaklıkları çok fazla değişim göstermiyor.

Gezegenlerin Sıcaklık Sıralaması

Gezegenlerin sıcaklık sıralaması, Güneş’e uzaklıkları ile doğrudan alakalı olsa da, bazı durumlarda atmosfer şartları bu sıralamanın değişmesini sağlıyor. Bunun da Güneş Sistemi içerisindeki belki de en belirgin tek örneği Venüs’tür.

Venüs, atmosferi içerisindeki zehirli gazların fazlalılığı sebebiyle tam bir sera etkisine sahiptir. Yüzey sıcaklığının 1960’lı yıllardan başlayarak yapılan ölçümlerinde yüzeydeki sıcaklığın 450-480 ºC arasında olduğu ölçülmüştür. Tabi bu ölçümler sırasında uzay araçlarının her seferinde zarar gördüğü ve maksimum 2 saat kadar dayanabildikleri görülmüştür. (bkz. Venüs’e gönderilen uzay araçları)

Gezegenlerin Yoğunluk Sıralaması

Güneş Sistemi’ndeki gezegenler iki gruba ayrılırlar. Merkür, Venüs, Dünya ve Mars’ın bulunduğu Karasal Gezegenler ile Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün’ün bulunduğu Gaz Devleri olarak ayrılan gezegenler içerisinde bulundurdukları bileşenler, dolaylı olarak da yoğunlukları üzerinden sınıflandırılıyorlar.

Gaz Devleri yapıların büyük miktarlarda hidrojen ve helyum gazları bulundurdukları için, yapısının büyük bir bölümü kayadan oluşan karasal gezegenlere göre yoğunlukları daha düşüktür.

Ayrıca, gezegenlerin yoğunluğu konusunda Satürn’e değinilmese olmaz. Satürn, en düşük yoğunluğu olan gezegendir. Ve, sudan bile hafif olması sebebiyle, dev bir havuz içerisine Satürn’ü koyabilseydik, Satürn batmayan tek gezegen olurdu.

Gezegen Işık Yansıtma(Albedo) Sıralaması

Gezegenlerin ışık yansıtıcılık miktarı yani albedo, bir gezegene gelen ışığın ne kadarının geri yansıtıldığına göre belirleniyor. Bu oran gezegenlerin şekline, yüzeyindeki materyallere ve atmosfer şartlarına doğrudan bağlantılıdır.

Işık yansıtma oranı bakımından gezegenlerin sıralamasında, birinci ve sonuncu gezegenler haricinde diğer gezegenlerin oranları yaklaşık olarak benzerdir. Bu noktada farkı oluşturan Venüs, atmosferinde bulunan zehirli gaz bulutlarındaki parçacıklar sebebiyle yüzeyine gelen ışığın çoğunu geri yansıtır.

Diğer yandan yansıtıcılık oranı 6 olan Merkür’ün atmosferinde, yüzde 95 oranında karbondioksit bulunuyor. Ve karbondioksit ışık yansıtmaya hiçbir şekilde katkı vermez. Bu yüzden gelen ışık gezegenin yüzeyindeki kaya yapısı ile doğrudan temas kurar ve bu da gezegenin ışık yansıtma oranını oldukça düşürür.

Güneş Sistemi içerisinde ışık yansıtma oranı en fazla olan cisim Satürn’ün uydusu Enceladus’tur. Enceladus yüzeyindeki buz tabakası sayesinde yüzeyine gelen ışığın yüzde 90’lık bir kısmını geri yansıtır.

Gün Uzunluğu Sıralaması

Gezegenlerin kendi eksenlerindeki bir turunu tamamlama süresine, yani gün uzunluğuna tam olarak neyin etki ettiği bilinmemektedir. Gökbilimciler Venüs ve Merkür’den yola çıkarak, Güneş’in kütlesel çekiminin buna etki ettiğini söyleseler de, Jüpiter ve Satürn gibi kısmen uzak iki gezegenin bu kadar hızlı dönmesinin tüm çevreler tarafından kabul gören bir açıklaması bulunmuyor.

Gezegenlerin kendi eksenlerindeki dönüş hızı, fiziksel özelliklerine doğrudan etki etmektedir. Örneğin, Merkür gezegeni oldukça yavaş döndüğü için, kutup çapı ile ekvator çapı arasında fark bulunmuyor. Tamamen küreseldir.

Diğer yandan büyük boyutlarına rağmen, kendi eksen turlarını hızlı tamamlayan Satürn ve Jüpiter için bu durum, ekvator çapları ile kutup çapları arasındaki belirgin farkı ortaya çıkarıyor.

Uydu Sayıları Sıralaması

Gezegenlerin uydu sayıları kütlesel çekim kuvvetlerine, yani kütlelerine bağlıdır. En büyük kütleye sahip 4 gezegenin uydu sayıları günümüzde böyledir. Fakat, bu 4 gezegenin de halkalarının bulunması sebebiyle, geçmişte çok daha fazla uydularının olabileceği tahmin ediliyor. Özellikle Neptün’ün iç bölümdeki uydularının hiçbirisinin gezegenin oluşumundan itibaren orada olmadığı, hepsinin çarpışmalar sonucunda oluştuğu kabul ediliyor.

Mars’ın düşük kütlesine rağmen, iki uydusunun bulunması gözünüzde büyümesin. Çünkü bu uyduların genişlikleri, 13 ve 22 kilometredir.

Dünya’nın tek uydusu ise bilindiği gibi Ay’dır. Tüm gezegenler düşünüldüğünde, Dünya ile Ay’ın ilişkisine benzer bir ilişki bulunmuyor. Dünya boyutlarındaki bir cismin Ay gibi bir cismi sonradan yörüngesine katabilmesi pek mümkün değildir. Bu yüzden gökbilimciler Dünya ile Ay’ın aynı cismin parçalanması sonucunda oluştuğunu düşünüyorlar. (bkz. Ay Nasıl Oluştu)

Venüs gezegeni ise şu anda araştırma konusu olarak araştırılıyor. Ve çalışmanın başlangıç seviyesindeki sonuçlarına göre, Venüs’ün geçmişte uydulara sahip olduğu konusunda ciddi bulgular olduğu belirtiliyor.

UzayCo yazısıdır. Lütfen Kaynak Göstermeden Paylaşmayınız.