Cüce Gezegenler

Cüce gezegenler, Güneş Sistemi’nde gezegen kabul edilmeyecek kadar büyük olmayan cisimleri sınıflandırılmak için 21. yüzyılda oluşturulan ara sınıfa verilen isimdir.

Böyle bir tanımın ortaya çıkışındaki asıl neden ise, Güneş Sistemi’ndeki onuncu gezegen olarak tanıtılan Eris ile bir zamanlar Güneş’e en uzak gezegen olan Plüton’dur. Aslında, Eris tek başına tüm kargaşayı çıkarmış gibi görünüyor. Fakat, gerçekte bu biraz da Plüton ile ilgiliydi. Bu iki gezegenin durumunu tartışmak ve gezegen statüsünü belirlemek amacıyla gerçekleştirilen 2006 yılındaki Uluslararası Astronomi Birliği toplantısında, cüce gezegen tanımı oluşturuldu.

Bu tanıma göre günümüzde Güneş Sistemi’nde Ceres, Plüton, Eris, Haumea ve Makemake olmak üzere 5 cüce gezegen bulunuyor. Fakat, bunlar sadece şu ana kadar uygun olduğu tespit edilmiş olanlardır. Listeye girmeyi bekleyen Hygeia, 2007 OR10, Orcus, Sedna, 2002 MS4, Salacia ve Quaoar gibi cisimler hala onay beklemektedirler. Ve Kuiper Kuşağı içerisinde cüce gezegen olmaya aday yüzlerce cisim olduğu da tahmin ediliyor.

Güneş’e uzaklıklarına göre cüce gezegenler hakkında kısa bilgiler sırasıyla şöyledir:

Ceres

1801 tarihinde İtalyan astronom Giuseppe Piazzi tarafından keşfedilen Ceres, bu cüce gezegenler arasındaki ilk keşfedilen cisimdir. Ve diğer cüce gezegenlere göre bir farklı özelliği de, bulunduğu konumdur. Cüce gezegen adayları dahil olmak üzere diğer tüm cisimler Kuiper Kuşağı içerisinde yer alırken, sadece Ceres, Asteroit Kuşağı içerisinde bulunuyor. Bulunduğu konum yüzünden, yaklaşık 50 yıl boyunca bir gezegen olarak sınıflandırılmasının ardından, Asteroit Kuşağı içerisinde benzer cisimler keşfedilince, sınıflandırması en büyük asteroit olarak değiştirilmiştir.

Aynı zamanda Ceres, yaklaşık 946 kilometre çapıyla en küçük cüce gezegendir. Fakat, bulunduğu bölge ile kıyaslandığında, Asteroit Kuşağı içerisindeki bilinen en büyük cisimdir. Ceres’in Güneş’e uzaklığı 414 milyon kilometre, yörünge turunu tamamlama süresi ise 4.61 Dünya yılıdır.

Ceres, uzay aracı gönderilen iki cüce gezegenden birisidir. Dawn uzay aracı tarafından Mart 2015 tarihinde başlayan inceleme 2018 yılının son bölümlerine kadar sürmüştür. Günümüzde Ceres hakkında başta muazzam görüntüleri olmak üzere tüm bilgiler Dawn uzay aracı sayesinde elde edildi.

Plüton

1930 yılında Clyde Tombaugh tarafından keşfinden, gezegen statüsünden çıkarılışı olan 2006 yılına kadar Güneş Sistemi’ndeki dokuzuncu gezegen olarak biliniyordu. Cüce gezegen olarak sınıflandırılmasının ardından insanların hafızalarındaki yerinden dolayı tekrar gezegen olması beklenilen tek cüce gezegendir.

Plüton, 2376 kilometrelik çapıyla, çok az bir farkla bilinen en büyük cüce gezegendir. Aynı zamanda, tıpkı Ceres gibi bulunduğu Kuiper Kuşağı içerisindeki en büyük cisimdir. Güneş’e 5,87 milyar kilometre uzaklıkta bulunan cüce gezegen, yörünge turunu 248 Dünya yılında tamamlıyor. Plüton, gezegenler ile kıyaslandığında oldukça küçüktür. Hatta, Dünya’nın uydusu olan Ay’ın kütlesi bile Plüton’un kütlesinin 10 katıdır. Bu yüzden de, cüce gezegen gezegen olma kriterleri içindeki üçüncü maddeyi tamamlayabilecek kadar kütlesel çekim üretemiyor.

Ceres ile birlikte uzay aracı gönderilen iki cüce gezegenden birisidir. 2006 yılında fırlatılan New Horizons uzay aracı 2015 yılından itibaren Plüton’u oldukça yakın bir yörüngeden inceleme fırsatı vermiştir.

Haumea

Diğer birçok Kuiper Kuşağı cismi gibi ilk olarak Mike Brown ve ekibi tarafından 2004 yılında keşfedilen Haumea, 2008 yılında Uluslararası Astronomi Birliği tarafından cüce gezegen olarak kabul edilmiştir.

Şeklinin küresel olmamasından ötürü cüce gezegen statüsünde sayılamayacağı söylense de, Haumea’nın cüce olma sebebi şöyle açıklanıyor. Gezegen olma şartlarında bulunan “Şeklini neredeyse küresel hale getirebilecek yeterli yerçekimine sahip olması” maddesi aslında şekilden çok büyüklüğü ifade ediyor. Ve cüce gezegen kesinlikle hidrostatik dengededir. Ayrıca Haumea, diğerlerinden farklı olarak bir bu şeklini açıklamak için oldukça geçerli bir nedene sahiptir. Cüce gezegenin kendi eksenindeki dönüş hızı oldukça yüksektir. 1 gün uzunluğu yaklaşık 4 saate eşittir. Bu nedenle de şekli günümüzdeki halini almıştır.

Klasik bir asteroit gibi üç farklı genişlik değerine sahip olan Haumea, 1940 km – 1518 km × 990 km boyutlarındadır. Kütle olarak ise Dünya’nın uydusu Ay’ın kütlesinin yüzde 6 ‘sı kadardır.

Makemake

Makemake, 2005 yılında Hameua ve Eris’i keşfeden Mike Brown’ın başında bulunduğu Caltech ekibi tarafından keşfedildi. O zamanlar herhangi bir uydusu keşfedilemediği için kütlesi hesaplanamamıştı. Fakat 2015 yılında uydusu MK 2’nin keşfedilmesiyle gezegenin yörüngesi incelenmeye devam ediliyor.

1430 kilometre çapa sahip olan gezegen oldukça küresel görünüyor. Haumea ve diğer birkaç cüce gezegen adayı ile iç içe geçmiş olan yörüngesi, Güneş’e 6,85 milyar kilometre mesafededir. Makemake, kendi eksenindeki turunu 8 saat, yörünge turunu ise 310 yılda tamamlamaktadır.

Eris

Cüce gezegen tanımının ortaya çıkmasında fitili ateşleyici etki gösteren Eris, 2005 yılında Mike Brown ve ekibi tarafından keşfedilmiştir. O dönemde “Yeni gezegen bulundu” şeklinde duyurulmasıyla bir anda tüm ilgiyi üzerine çekmişti. Fakat, bir yıl sonrasında Uluslararası Astronomi Birliği tarafından Plüton ile birlikte cüce gezegen olarak tanımlanmıştır.

Eris, 2326 kilometrelik çapı ile Plüton’dan kıl payı daha küçük, fakat kütle olarak daha büyüktür. Yörünge olarak ise cüce gezegenler arasındaki en uzak ve elips yörüngeye sahiptir. Cüce gezegen, Güneş’ten 10,1 milyar yıl uzaklıktaki yörüngesini 560 yılda tamamlamaktadır.

İlginizi Çekebilecek Diğer Yazılar

• Plüton Neden Gezegenlikten Çıkarıldı
• Plüton Gezegen Olacak Mı
• Gezegenler Neden Yuvarlak
• Satürn’ün En Büyük Uydusu
• Vulcan Gezegeni