Plüton gezegen statüsünü neden kaybetti ?
Plüton, Güneş Sistemi’ndeki en büyük ikinci cüce gezegendir. Karşılaştırıldığında diğer Kuiper kuşağı nesneleri ile benzer özelliklere sahiptir. Dünya’nın uydusu Ay’ın kütlesinin yaklaşık altıda biri ve hacminin üçte biridir.
Diğer nesnelere göre oldukça ilgi çekici bir yörüngeye sahiptir. Güneş’e 4.4 – 7.4 milyar kilometre arasında değişen bir mesafede bulunuyor. Bu uzaklığı daha iyi anlatmak için, Güneş ışınlarının Plüton’a ulaşmasının 5.5 yıl sürdüğünü söylemek yeterlidir.
Plüton, Başlangıç
Plüton, ilk kez keşfedildiği 1930 yılından 2006 yılına kadar Güneş’e en uzak dokuzuncu gezegen olarak biliniyordu. Fakat Kuiper kuşağında benzer boyutta çeşitli nesnelerin keşfedilmesinin ardından Plüton’un gezegen statüsü konuşulmaya başlandı.
1992 yılından itibaren, Plüton büyüklüğünde birçok cismin bulunmasıyla cüce gezegenin Kuiper Kuşağı olarak bilinen bölgeye ait olduğu konuşulmaya başlandı. O dönemlerde bazı planetaryum yöneticileri, Plüton’u Güneş Sistemi gezegen modellerinden çıkararak ara sıra tartışmalara neden oldular. Bu olaylardan en çok ses getireni ise, Hayden Planetaryumu oldu. 2000 yılı Şubat ayında yenilendikten sonra sadece sekiz gezegen modeli ile yeniden açıldı. Başlangıçta pek tepki görmese de, 1 yılın ardından gazete manşetlerine çıkmasıyla birlikte birçok tartışmayı da beraberinde getirdi.
Eris’in Keşfi ve Plüton
2005 yılına gelindiğinde astronomlar Plüton’un keşfinden bu yana Güneş Sistemi’nde bulunan en büyük cismin bulunduğunu duyurdu. Bu gök cismine “2003 UB313” verildi. Fakat günümüzde Eris ismiyle tanınıyor. Keşfedenler, herhangi bir resmi toplantı olmamasına rağmen Eris’i onuncu gezegen olarak tanımladılar.
Eris, 2600 kilometre çapında ve Plüton’dan %25 daha fazla kütleye sahiptir. Bu bilgiler doğrultusunda Güneş Sistemi’nde dokuz gezegen olduğu teorisinin çökmesiyle, Eris ve Plüton’un gezegen statüsü tekrar tartışılmaya başlanıyor.
14-26 Ağustos 2006 tarihlerinde Çek Cumhuriyeti’nde düzenlenen 26. Uluslararası Astronomi Birliği Genel Kurulu, bir gök cisminin gezegen olup olmadığı ile ilgili şartları oluşturdu. Bunlar:
- Güneş’in yörüngesinde bulunması
- Küresel şekle gelebilmesi için yeterli yerçekiminin bulunması
- Kendi çevre bölgesinin temizlenmiş olması
Plüton için ilk 2 madde sağlanırken, 3. maddede sınıfta kaldı.
3. maddeyi şöyle açıklayabiliriz: Gezegenler oluştuğunda, Güneş Sistemi’ndeki yörüngesinde egemen yerçekimi cismi olurlar. Diğer küçük nesnelerle etkileşime girdikçe, onları ya yok eder ya da yerçekimi ile uzaklaştırırlar. Plüton, yörüngesindeki diğer cisimlerin sadece 0,07 katıdır. Buna karşın, gezegen kategorisindeki Dünya, yörüngesindeki diğer nesnelerin kütlesinin 1.7 milyon katına sahiptir.
Bu 3. maddeye uymayan herhangi bir nesne cüce gezegen olarak kabul edilir. Plüton’un yörüngesinde gezinen Plüton’a benzer boyut ve kütleye sahip çok sayıda nesne hala vardır. Plüton bu cisimleri yok edene veya uzaklaştırana kadar cüce gezegen olarak kalacak. Aynı sorun cüce gezegen Eris için de geçerlidir.