Gezegen Olma Kriterleri Nelerdir
İşte gezegen olma şartları ve bunların belirlenme sürecinin hikayesi…
Günümüz gezegen olma kriterleri 2005 yılında, daha sonrasında Eris ismi verilen cismin keşfedilmesinden 1 yıl sonra, gerçekleştirilen Uluslararası Astronomi Birliği toplantısı sırasında alınan ortak bir karar ile belirlenmiştir.
Aslında bu olayın öncesi ve gerçekleşme tarzı biraz ilginçtir. Yıllar boyunca sürekli olarak azınlıkta kalıp, sanırım dışlanma korkusu olsa gerek, bir türlü söylenmesi gereken sözleri söyleyemeyen gökbilimciler, sadece bir olay ile birlikte birden patladılar ve isyan bayrağını açtılar. Bunların hepsinin sebebi tek bir keşif gibi gözükse de oldukça geçmişi olan bir konudan söz ediyoruz.
Gezegen statüsü tartışması nasıl başladı? Olayın daha öncesi olsa da, kesinlikle 1978 senesinde Plüton’un uydusu Charon’un keşfiyle başladı. Plüton’un oldukça yakınında yarı büyüklüğünde başka küresel bir cismin bulunması kafaların karışmasına neden oldu. Ayrıca Charon’un keşfi Plüton’un kütlesinin tam olarak hesaplanmasına yardımcı oldu. Ve kütlesi düşünülenin oldukça altındaydı.
Tartışmalar çok uzun sürmedi ve artçı bir keşif gelmediği için de kabullenilerek devam edildi. Ama sene 2002 olduğunda keşifler tekrar çoğalmıştı. Birer yıl arayla gelen ses getiren keşifler şöyleydi, Quaoar, Sedna ve Haumea. Daha küçük boyutlara sahip cisimlerin keşifleri de vardı. Ve hepsi için bir bahane bulunarak, gezegen olmadıkları iddia edilmeye müsait cisimlerdi.
Ta ki 2005 yılındaki Eris’in keşfine kadar. Çünkü bu cisim Plüton ile neredeyse aynı boyutlarda ve küreseldi. Ve keşfeden ekip, Eris’in bir gezegen olduğunu çoktan ilan etmişti bile. Ne olduysa, o andan sonra oldu. Azınlık olan kesim, gezegen olma şartları için “Artık yetersiz, düzenlenmesi gerekiyor.” diyordu.
1 yıl süren tartışmaların ardından yeterli desteğin toplanmasıyla beraber, 2006 yılında Uluslararası Astronomi Birliği toplantı kararı aldı. Birçok farklı gezegen olma kriterleri konuşulduktan sonra, toplantıya katılanlar üç madde ile gezegen statüsünü belirlemesi gerektiği üzerinde anlaştılar. İşte gezegen olma şartları:
- Güneş’in etrafında dönüyor olması, (Uydu olmaması)
- Hidrostatik dengeyi sağlamak için yeterli kütleye sahip olmalı (Küresel olmalı)
- Kendi bölgesindeki hakim cisim olmalı (Çevresindeki cisimlerin toplam kütlesinden çok daha büyük kütleye sahip olmalı)
Bu maddelerden sadece ilkini sağlayan cisimler asteroid ve ilk ikisini sağlayanlara ise cüce gezegen kategorisine giriyor. 3. madde kritik olandır. Çünkü üçüncü maddenin gelecekte Kuiper Kuşağı içerisinde keşfedilecek Plüton ve benzeri cisimler için engelleyici rol oynama ihtimali son derece yüksektir.
Öte yandan günümüzde halen üçüncü maddenin kesinlik arz etmediğini, bu yüzden değiştirilmesi gerektiğini savunan belli bir kesim de bulunuyor. İlerleyen yıllarda, eğer bu maddeyi zorlayacak nitelikte bir cisim keşfedilirse, tekrar bir düzenleme yapılması kaçınılmaz gibi görünüyor. O zamana kadar değiştirilmez diyebiliriz.
(New Horizons misyonunun baş araştırmacısı olan Alan Stern’ün maddeler ile ilgili görüşünü Plüton tekrar gezegen olabilecek mi yazımızda okuyabilirsiniz.)