Nasıl Oluştuğu Bilinmeyen Devasa Krater
Ay’ın karanlık tarafında milyarlarca yıl önce, bir şeyin çarpması ile oluşan bu devasa kraterin oluşumuna neyin sebep olduğu ile ilgili tartışmalar hala sürüyor. Güney Kutbu-Aitken havzası olarak isimlendirilen bu devasa krater, 2500 kilometre genişliğinde ve 13 kilometre derinliğindedir. Ve bu boyutlarıyla, insanlar tarafından bilinen Ay’daki en derin ve eski kraterdir. Aynı zamanda Güneş Sistemi içerisindeki en büyük kraterlerden de birisidir.
Araştırmacılar, onlarca yıl boyunca devasa havzanın çok büyük ve çok hızlı bir meteorun çarpışması sonucu yaratıldığını düşünüyorlardı . Öyle bir çarpışma ki, Ay’ın kabuğunu parçalara ayırıp, Ay’ın gerçekte hangi malzemelerden oluştuğunu gösterebilecek manto parçacıklarını kraterin yüzeyine dağıttığı öne sürülüyordu.
Ve bu teori, yılın başlarında, Çin’in Yutu-2 uzay aracı tarafından kraterin dibine bırakılan Chang’e 4 isimli yüzey aracı tarafından yapılan keşif ile birlikte tekrar canlandı. Chang’e 4, kraterin içerisinde, Ay’ın manto malzemelerinin kökeni ile benzer minerallerin izlerini keşfetti.
Fakat 19 Ağustos’ta önemli bir jeoloji dergisinde yayınlanan bir araştırma, teoriyi ve kraterin kökeni hikayesini tekrar sorgulanmasına sebep oldu. Araştırma ekibi, Güney Kutbu-Aitken havzasının altı farklı bölgesinden alınan topraklardaki mineralleri analiz ettiklerinde, bu kraterin bileşiminin tamamen kabuk olduğunu ve manto olmadığını iddia ederek, milyarlarca yıl önce çarpan cismin mantoya ulaşabilecek kadar bir etki yapmadığını öne sürüyor.
Araştırma ekibinin yöneticilerinden biri olan ve gezegen bilimci Hao Zhang, “İniş sahasındaki manto malzemelerinin beklendiği gibi olmadığını düşünüyoruz.” dedi. Bu bulgular doğrultusunda kratere bir meteorun doğrudan çarptığı teori tamamen elenmiş oluyor. Ve şu soruyu gündeme getiriyor: Eğer bir meteor çarpışması ile oluşmadıysa, Ay’daki en büyük krater nasıl oluştu?
Araştırma Örnekleri Nasıl İncelendi
Araştırmacılar çalışmalarında, Ay yüzeyindeki toprakta bulunan belirli mineralleri tanımlamak için görünür ışık ve kızılötesi ışık altında tanelerin yansıma miktarlarının ölçüldüğü spektroskopi adı verilen bir teknik kullandılar.
Yutu-2 uzay aracında bulunan ekipmanı kullanan ekip, Chang’e 4’ün inişini takip eden ilk iki günde altı toprak parçası üzerinde yansıma testleri yaparak, 54 metrelik alanı taradılar. Ve bu alandan elde edilen verileri, daha önceden farklı oluşturulan Ay minerallerini tanımlayan bir veri tabanı ile karşılaştırarak, her bir alandaki mineral konsantrasyonu tahmin edildi.
Araştırmacılar, alınan toprak örneklerinin her birinde yüzde 56 ile 72 oranında plajiyoklaz adı verilen kristal bir kaya parçasının bulunduğunu keşfettiler. Plajiyoklaz, Dünya ve Ay’ın kabuklarında oldukça yaygın, mantoda ise daha az bulunur. Ayrıca örneklerde olivin gibi Ay’ın manto kısmında daha yaygın olan rastlanan diğer mineraller tespit edilmesine rağmen, bu kayaçlar, çarpışmanın mantoya kadar ulaştığını göstermek için çok yetersiz miktardadır.
Bu sonuçlar, çok hızlı bir meteorun milyarlarca yıl önce Güney Kutbu-Aitken havzasını yarattığı teorisini kabul edilebilir seviyeden uzaklaştırıyor. Çünkü böyle bir meteor çarpmış olsaydı, yaratacağı etki kesinlikle Ay yüzeyine manto parçacıklarını dağıtmış olurdu.
Peki, o zaman krater oluşmasına ne sebep oldu? Araştırmacılar, bu konuda bir şeyler öne sürmek yerine, sadece kendi yaptıkları araştırmanın sonucunu paylaştılar. Fakat daha önceden bu kraterin oluşumu hakkında farklı bir teori daha vardı.
2012 yılında yayınlanan bu araştırmaya göre, kısmen daha yavaş bir meteorun Ay’ın karanlık bölümüne 30 derecelik bir açıyla çarpmış olabileceğini savunuyordu. Böylece, meteor Ay’ın manto bölümüne ulaşamadığı için, günümüzdeki araştırmanın karşı çıkabileceği herhangi bir konu da olmayacaktır. Fakat, o araştırmanın da herhangi bir sonuçtan ortaya çıkmadığı, sadece oluşturulan bir simülasyon ile bu sonuca vardığını söylemek gerekiyor.
Başka bir şey olmazsa, yeni araştırmalar, Güney Kutbu ‐ Aitken havzasında bir cevap ortaya çıkmadan önce yapılacak daha çok şey olduğunu gösteriyor. Ayın karanlık tarafında görüşürüz.